روزانه هزاران کاربر در محیط های صنعتی بدون هیچ گونه آگاهی از خطرات پیش رو، در محیطی با حداکثر گرد و غبار انباشته و ذرات قابل انفجار در حال کار و فعالیت می باشند. این افراد این موضوع را به عنوان بخشی از شرایط کاری خود پذیرفته و به سادگی از کنار این حقیقت می گذرند. حال آنکه تنها یک سهل انگاری و ایجاد جرقه ای کوچک در محیط می تواند به قیمت جان این افراد تمام شود. تامین ایمنی در این مراکز نیازمند اعمال و به کارگیری روش ها و دستگاه هایی است که مطابق برخی استاندارهای تعیین شده عمل می نمایند. استاندار ATEX از جمله مهم ترین این استاندار ها است. این مواد با استفاده از یک دستگاه جاروبرقی صنعتی با کیفیت از محیط قابل حذف است. اما اگر محیط صنعتی جزو مناطق با ریسک انفجاری بالا باشد باید از یک جاروبرقی دارای گواهینامه ATEX استفاده گردد. گاز های آتش زا، بخارات و ذرات ریز قابل احتراق که به صورت ترکیب شده با مواد دیگر در هوا وجود دارند تنها با یک جرقه ساده می توانند یک حادثه بزرگ بیافرینند. استاندارد ATEX نام دستورالعمل اروپایی برای قوانین مرتبط با تجهیزاتی است که در محیط های دارای خطر انفجار مورد استفاده قرار می گیرد. در ادامه به شرح قوانین این استاندارد می پردازیم.
استاندارد ATEX چیست؟
ATEX مخفف اصطلاح Atmospheres Explosibles به معنای اتمسفر قابل انفجار می باشد. مجموعه دستورالعمل ها و استاندارد ATEX مرجع اقتصادی ECC برای محافظت در مقابل خطر انفجار ناشی از گرد و غبار و گاز قابل اشتعال می باشد. منظور از اتمسفر قابل انفجار تمامی محیط های حاوی گازها، بخارات، یا گرد و غبار قابل اشتعال هستند. اگر غلظت کافی از این مواد در ترکیب با هوا وجود داشته باشد، یک منبع اشتعال می تواند سبب انفجار شود. در صورت وجود همزمان مواد قابل اشتعال، اکسیژن و یک منبع یا عامل اشتعال، به سرعت انفجار صورت می گیرد. اما هرچه غلظت گازها و میزان گرد و غبار در محیط بیشتر باشد و همچنین اندازه ذرات غبار در محیط بزرگتر باشند، احتمال وقوع انفجار در این مواقع بیشتر می گردد.
انواع ذرات و غبارات قابل انفجار
مواد و گازهای خطرناک و قابل انفجار رسیک آتش سوزی را افزایش می دهند اما با شناسایی این مواد، ایمنی کار در محیط های صنعتی افزایش می یابد. برخی از گرد و غبارات قابل اشتعال شامل غلات، آرد، نشاسته، شکر، غذای حیوانات، فلزات سبک، زغال سنگ، پلاستیک، منسوجات به ویژه ذرات جامد معلق در هوا، الیاف و مواد با ساختار ورقه ای با اندازه بزرگتر از ۵۰۰ میکرون، غبارات رسانا با مقاومت الکتریکی کمتر یا برابر با ۱۰۳ اهم متر می باشند. همچنین گازهای قابل اشتعال در محیط های صنعتی نیز متشکل از پروپان، اتیلن، هیدروژن، انواع گازهای ایجاد شده در اثر تبخیر حلال های آلی همانند الکل ها، هیدروکربن ها، استون، اگزیلین، تربانتین و انواع روغن های روغن کاری هستند. درنتیجه کارخانه تولید مواد غذایی به دلیل وجود ذرات غلات و آرد، مراکز و انبارهای مرتبط با صنعت چوب، پمپ بنزین ها، صنایع گاز و پتروشیمی و کارخانه های تولید کننده رنگ و مواد شیمیایی در گروه محیط های پرخطر بشمار می آیند. جمع آروی و حذف آلودگی در این محیط ها با استفاده از دستگاه های مکنده صنعتی دارای استاندار ATEX به آسانی انجام می پذیرد.
– تقسیم بندی محیط های در معرض خطر انفجار
در استاندارد ATEX تقسیم بندی محیط های در معرض خطر انفجار براساس دفعات و مدت زمان وجود اتمسفر قابل انفجار صورت گرفته است. اگر آلودگی های موجود در محیط به صورت گرد و غبار باشند، محیط های در معرض خطر را به سه zone تقسیم بندی می کنند.
Zone 20: محیطی که گرد و غبار قابل اشتعال به صورت پیوسته یا در بازه های زمانی طولانی در اتمسفر آن وجود دارد.
Zone 21: محیطی که در آن ممکن است گرد و غبار قابل اشتعال تحت شرایط کاری معمول ایجاد گردد.
Zone 22: محیطی که در آن احتمال ایجاد گرد و غبار قابل اشتعال تحت شرایط کاری معمول وجود ندارد و اگر ایجاد شود برای مدت زمان کوتاهی در محیط باقی خواهد ماند.
اگر آلودگی های موجود در محیط به صورت گاز و بخارات باشند، محیط های در معرض خطر را به دو zone تقسیم بندی می کنند.
Zone 0: محیطی که مخلوط از هوا و گاز یا بخار قابل اشتعال غالبا و به صورت پیوسته یا در بازه زمانی طولانی در اتمسفر آن وجود دارد.
Zone 1: محیطی که در آن ممکن است مخلوط هوا و گاز یا بخارات قابل اشتعال تحت شرایط کاری معمول ایجاد شود.
Zone 2: در نهایت نیز از کلیه محیط هایی که در آن احتمال ایجاد مخلوط هوا و گاز یا بخار قابل اشتعال تحت شرایط کاری معمول وجود ندارد و اگر ایجاد شود برای مدت زمان کوتاهی به کمک دستگاه های جارو برقی صنعتی ضد انفجار قابل حذف می باشند.
حفاظت از مراکز خطرناک
پیش از اینکه مناطق با ریسک انفجار برای اولین بار به بهره برداری برسد، کارفرما باید اطمینان حاصل کند که اقدامات کلی ایمنی در برابر انفجار تأیید شده است. این عملیات باید توسط شخص یا سازمانی انجام شود که ریسک های خاص در محل کار و کافی بودن کنترل انفجار و اقدامات دیگر را در نظر گرفته باشد. حال که مفهوم ATEX بیان شد برخی اقدامات ضروری در مراکز صنعتی با احتمال احتراق بررسی می گردد:
-انتخاب تجهیزات و سیستم های مناسب
پس از بررسی محیط به طور کامل لازم است تا با توجه به حجم الودگی و زمان استفاده از دستگاه، تجهیزات مناسب و دارای استاندارد ضد انفجار ATEX انتخاب شوند.
-تعیین zone منطقه
پس از تعیین zone هر منطقه بر اساس استاندار ATEX درصورت لزوم بهتر است تا با استفاده از نشانه ها و تابلو های مخصوص این مراکز نشانه گذاری شود.
-تامین لباس و پوشش آنتی استاتیک
در این مناطق لازم است تا کارکنان از لباس های مناسب آنتی استاتیک استفاده نمایند که از ایجاد هرگونه جرقه جلوگیری می نماید.
